Jagiellonowie.

Unia Polski z Litwą.

Po śmierci Ludwika Węgierskiego (1382r.) szlachta zebrana na zjazdach potwierdziła wolę wykonania zawartych z królem układów. Jednak dopiero w roku 1384 jedenastoletnia córka Ludwika, Jadwiga przyjechała do Polski i objęła tron.

Jadwiga (1373-1399)córka Ludwika Wielkiego (Węgierskiego) i Elżbiety Bośniaczki. Jako siedmioletnie dziecko została wydana za Wilhelma Habsburga. Gdy jednak Wilhelm przyjechał do Krakowa w 1384 r., by upomnieć się o swe prawa, kasztelan krakowski usunął go z kraju. Jadwiga przyjęła Jagiełłę jako swego męża i została wspólnie z nim koronowana w 1386 r. Zasłynęła z okazywanego prostym ludziom miłosierdzia. Cały swój osobisty majątek zapisała w testamencie na wyposażenie Akademii Krakowskiej. W rok po jej śmierci odbyła się uroczysta inauguracja odnowionej Akademii.

W styczniu 1385 r. książę litewski Jagiełło wystąpił o rękę Jadwigi. Małżeństwo to i związane z nim umowy, zawarte między Polską a Litwą w Krewie (1385), Wołkowysku i Lublinie (1386), rozpoczęły okres trwałego związku państwowego. Najpierw związek ten miał charakter unii personalnej (małżeństwo Jadwigi i Władysława Jagiełły), od 1401 r. obie strony zobowiązały się do konsultowania wyboru władcy Polski i Litwy. Wówczas też powierzono dożywotnio władzę nad Litwą Witoldowi.

Wielkie Księstwo Litewskie powstało jako twór państwowy około XIII w. pod władzą Mendoga (zm. 1263). Mieszkańcy tych ziem wielokrotnie urządzali łupieżcze wyprawy przeciw sąsiadom: Rusi, państwu zakonnemu, Polsce i Mazowsza. Za panowania Giedymina (ok. 1275-1341) Litwini w walkach z Tatarami opanowali znaczne obszary Rusi, powiększając swe państwo do ogromnych obszarów. Wielkie Księstwo było w stałym konflikcie ze swymi sąsiadami, zwłaszcza z rozwijającym się księstwem moskiewskim i z Zakonem Krzyżackim. Władcy litewscy poszukiwali sprzymierzeńców do walki z Zakonem i Moskwą, często też uciekali się do doraźnych porozumień z Krzyżakami, by walczyć o swe posiadłości ruskie. Po zwycięstwie Dymitra Dońskiego nad Tatarami na Kulikowym Polu (1380), Litwa, zagrożona przez Moskwę i Zakon, musiała zwrócić się do Polski. Wielkie Księstwo obejmowało wówczas ogromne obszary od Dźwiny na północy, poprzez okolice Tuły i Kurska (granice sięgały więc pobliża Moskwy), aż do dolnego biegu Dniepru.

Związek Polski i Litwy uległ pogłębieniu po unii w Horodle (1413). Przyniosła ona połączenie litewskich bojarów i polskiej szlachty w jeden stan i stanowiła, że sprawy dotyczące obu krajów będą rozstrzygane na wspólnych zjazdach szlachty obu państw.

W 1429 r. doszło do głębokiego konfliktu polskich możnowładców z księciem Witoldem. Na zjeździe w Łucku cesarz Zygmunt Luksemburski (król Czech, Węgier i Niemiec) zaproponował zerwanie unii horodelskiej i koronację Witolda na króla Litwy. Projektowana była liga antypolska: przyszłego królestwa litewskiego, cesarstwa i Krzyżaków. Witold zmarł w 1430 r.

Witold (1352-1430) był stryjecznym bratem Jagiełły. Po okresie sprów i współdziałania z Zakonem Krzyżackim przeciw Jagielle, w 1392 r. zawarł ugodę z bratem. Od 1401 r. był wielkim księciem litewskim. Wzmocnił organizację państwa litewskiego, prowadził ekspansję na wschód. Jego programem było opanowanie całości ziem ruskich. Dowodził prawym skrzydłem armii pod Grunwaldem. Wobec niemożności porozumienia ze Zbigniewem Oleśnckim i jego stronnictwem starał się o pełną niezależność od Polski. Witold jest w tradycji litewskiej bohaterem narodowym przeciwstawianym Jagielle.

Kazimierz Jagiellończyk od początku swych rządów w Polsce podkreślał, że jest dziedzicznym władcą Litwy (podczas gdy w Polsce był królem obranym). Jego wpływ na politykę litewską nie był jednak decydujący. Litwą kierowały rodziny możnowładcze, narzucające swą wolę księciu. W okresie rządów Jana Olbrachta została przywrócona po wstąpieniu Aleksandra na tron polski. Pod rządami Zygmunta I na Litwie zaczęto wprowadzać niektóre urzędy na wzór Polski. Unowocześniono też prawo litewskie.