I Wojna Światowa.

Polacy wobec wojny.

Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej Polacy z uwagą sledzili narastanie konfliktówmiędzy zaborcami. Po przystąpieniu Rosji do ententy zostały przerwane tradycyjne dobre stosunki niemiecko-rosyjskie. Gdy w 198 roku Austro-Węgry zajęły, wbrew interesom politycznym Rosji, Bośnię i Hercegowinę, po raz pierwszy od czasów rozbiorów powstały korzystne dla Polski uwarunkowania w polityce zagranicznej, ponieważ doszło do pogorszenia stosunków między dwoma państwami zaborczymi. W społeczeństwie polskim zaczęły się kształtować różne orientacjie ideowe i polityczne, których przedstawiciele wybieraliodmienne drogi do uzyskania niepodległości.

Zwolennicy orientacji pro austriackiej uważali, iż w razie wojny należy dążyć do połączenia Królestwa Polskiego z Galicją i utworzonego autonomicznego państwa polskiegopod berłem Habsburgów.

Zupełnie inną koncepcję prezentowała partia Narodowa Demokracja ze swoim przywódcą Romanem Dmowskim. Uważał on, że w przszłym konflikcie europejskim Polacy powinni sprzymierzyć się z Rosją przeciwko cesarstwu Niemiec. Twierdził, iż prawdziwym wrogiem Polski są Prusy, ponieważ polskie ziemie zagarnięte podczas rozbiorów stanowią znaczącą część terytorium tego państwa, a Rosja po przegranej wojnie z Japonią jest zbyt słaba, by prowadzić wobec Polaków twardą politykę rusyfikacji.

Przeciwne stanowisko prezentował obóz skupiony wokół Józefa Piłsudzkiego, który za głównego wroga Polski uznawał Rosję i był zwolennikiem współpracy wojskowej z Austro-Węgrami.

Reasumowując.

Perspektywa wojny pomiędzy zaborcami Polski dawała szansę na wykorzystanie konfliktu dla sprawy polskiej. Wśród polskich polityków i w społeczeństwie ukształtowały się dwie opcje:
- zjednoczeniowa (Roman Dmowski), zakładająca współpracę z Rosją i państwami Koalicji;
- niepodległościową (Józef Piłsudski), zmierzająca do budowy własnych sił zbrojnych. Piłsudski uważał Rosję za najgroźniejszego wroga dla Polski i największą przeszkodę na drodze do niepodległości.

a początku sierpnia 1914 r. Piłsudski sformował oddział, który nazwano Pierwszą Kompanią Kadrową. Dalszym etapem było utworzenie Legionów Polskich (grudzień 1914). Dla Rosji, Niemiec i Austrii nie była obojętna sprawa postawy Polaków wobec wojny. Już w pierwsych dniach wojny obie strony zwróciły się do narodu polskiego (odezwa rosyjskiego w.ks. Mikołaja Mikołajewicza oraz dowództwa niemieckiego i austrowęgierskiego), starając się przekonać o własnych przyjaznych zamiarach i zohydzić przeciwnika.

Rozwój wydarzeń na frontach 1916 r. sprawił, że poparcie Polaków coraz intensywniej zaczęły zabiegać władze niemieckie i austriackie. W Akcie wydanym 5 listopada 1916 r. zapowiadano w imieniu cesarzy Niemiec i Austro-Węgier utworzenie państwa polskiego. Głównym celem Aktu 5 listopada było stworzenie u boku armii niemieckiej i austriackiej polskich oddziałów. Był to pierwszy oficjalny dokument międzynarodowy ogłaszający odrodzenie państwa polskiego.

Wkrótce, 25 grudnia 1916 r., car Mikołaj II zapowiedział utworzenie z ziem trzech zaborów jednego państwa polskiego. Po raz pierwszy też kwestia polska stała się przedmiotem rozważań polityków francuskich i angielskich, którzy w styczniu 1917 r. oficjalnie poparli stanowisko Rosji w tej sprawie.

Wybuch rewolucji lutowej w Rosji i obalenie caratu stworzyły nowe warunki dla polskich dążeń niepodległościowych. W wydanym w marcu 1917 r. orędziu piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich do narodu polskiego uznano prawo Polski do całkowitej niepodległości pod względem państwowo-międzynarodowym.

Ważną rolę w staraniach o odzyskanie przez Polskę niepodległości odegrał Komitet Narodowy Polski, który w 1917 r. podjął działalność w Szwajcarii, później w Paryżu. Na czele Komtetu, który reprezentował oficjalne interesy Polski na arenie międzynarodowej wobec państw sprzymierzonych i opiekował się Polakami za granicą, stanął Roman Dmowski. Jednym z przedstawicieli KNP był Ignacy Paderewski, światowej sławy pianista, kompozytor i polityk, który prowadził wśród Polonii amerykańskiej szeroką agitację na rzecz przywrócenia niepodległości.

Istotne znaczenie dla sprawy polskiej miało orędzie prezydenta Stanów Zjednoczonych z 8 stycznia 1918 r. Dokument ten pod nazwą 14 punktów Wilsona odegrał ogromną rolę poprzez wprowadzenie spraw polskiej do przyszłych rokowań pokojowych. W 13 punkcie tego słynnego orędzia prezydenta Woodrow Wilson stwierdzał: Winno być utworzone Państwo Polskie, obejmujące terytoria zamieskane przez ludność niewątpliwie polską; będzie mu zapewniony wolny dostęp do morza; jego niezawisłość polityczna i gospodarcza, jego całość terytorialna winny być zagwarantowane przez umowy międzynarodowe.