Jagiellonowie.

Gospodarka i społeczeństwo polskie za Jagiellonów.

Za panowanie dynstii jagiellońskiej stanowa struktura społeczna ostatecznie się ukształtowała. Każdy z czterech stanów: duchowieństwo, szlachta (rycerstwo), mieszczaństwo, chłopstwo posługiwały się właściwymi sobie przpisami prawnymi. Odrębną grupę, z własnymi prawami i samorządem, stanowili Żydzi. Przynależność do stanu określana była przez pochodzenie. Przechodzenie do innego stanu było trudne, ale wciąż jeszcze mozliwe.

Szybko zaznaczyła się przewaga stanu szlacheckiego. Miała on wpływ dominujący na królewskich dwór, urzędy kościelne, wojsko. Z czasem wyłoniła się grupa możnowładcza, gromadząca w swych rękach coraz większe majątki i mająca zasadniczy wpływ na obsadę urzędów.

W połowie XIV w. Europę Zachodnią dotknęły wielkie epidemie dżumy. Spowodowały one gwałtowny spadek zaludnienia. Klęska ta ominęła Polskę. Schyłek XIV w. i wiek XV były okresem szybkiego rozwoju i wzrostu demograficznego na ziemiach polskich. Rozwijały się miasta, licznie wówczas lokowane. Szczególnie szybki wzrost odnotowało Mazowsze. Na wsi jednak dał się odczuć, wywołany kryzysem Zachodniej Europy, spadek cen na produkty rolne. Doprowadziło to do spadku dochodów pieniężnych i sprzyjało zastępowaniu pracy najemnej pańszczyzną.

Okres panowania Władysława Jagiełły był początkiem wzrostu aktywności gospodarczej. Rozstrzygnięcia pokoju toruńskiego istotnie przyczyniły się do rozwoju handlu i wykorzystania Wisły jako drogi transportu.

Istotnie wpływał na przemiany gospodarcze wielki handel. przez Polskę wiodły szlaki z Węgier, które wówczas pozostawały w Europie głownym producentem złota. Przez Polskę i Litwę szedł też tranzyt z portów czarnomorskich nad Bałtyk.

W XVI w. ponad 80% ludności w Polsce żyło bespośrednio lub pośrednio z uprawy roli. W Europie od końca XV w. i niemal przez cały wiek XVI rosło zapotrzebowanie na produkty rolne. Wpływało to na zwiększenie produkcji w Polsce i na pogorszenie sytuacji chłopów. Wydajność upraw zbożowych w Polsce była wysokai podobnie jak we Francji czy Niemczech, wynosiła około 8,5 kwintala z hektara. Pomyślna koniunktura w rolnictwie przyniosła te rozwój miast, które znajdowały rynek zbytu na masowo produkowane wyroby rzemieślnicze. Rozwijała się metalurgia w okolicach Kielc, Częstochowy i Krakowa.

W 1528 r. przeprowadzona została w Polsce reforma monetrna, oparta na wprowadzeniu złotej monety - złotego. W Europie doszło w tym czasie do "przewrotu cen". Ogromny strumień szlachetnych kruszców napływających z Ameryki spowodował, że w ciągu XVI w. ceny zbóż wzrosły pięciokrotnie, ceny zaś wyrobów rzemiślniczych i przemysłowych tylko trzykrotnie. W ten sposób znaczny eksport polskich wyrobów rolnych przeważał w tym czasie nad importem wyrobów rzemiślniczych, przyczyniał się więc do rozwoju gospodarczego.

Lista władców w latach 1370-1572:

(Andegaweni) Ludwik Węgierski
(Andegaweni) Jadwiga
Jagiellonowie Władysław II Jagiełło
Jagiellonowie Władysław III Wareńczyk
Jagiellonowie Kazimierz IV Jagiellończyk
Jagiellonowie Jan I Olbracht
Jagiellonowie Aleksander I Jagiellończyk
Jagiellonowie Zygmunt I Stary
Jagiellonowie Zygmunt II August
Jagiellonowie Anna Jagiellonka 1576-1596 panowała razem ze Stefanem Batorym

Rozwój przywilejów stanowych szlachty.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego, na mocy zawartych wcześniej układów, władzę w Polsce objął król Węgier, Ludwik Wielki (Węgierski) z dynastii Andegawenów. Polska była dla niego obrzarem drugoplanowym, wobec prowadzonych przez niego walk na Bałkanach. Król sprawował władzę w Polsce za pośrednictwem regentów, najpierw swej matki Elżbiety Łokietkówny, a później Władysława Opolczyka. Pragnąc zapewnić sobie spokój w Polsce i przekazać tron córce, Ludwik wydał w Koszycach w 1374 r. przywilej, który stał się później podstawą szczególnej pozycji społecznej stanu szlacheckiego.

Przywilej koszycki został wydany przez króla na mocy umowy zawartej ze szlachtą. Polscy panowie i rycerze zgromadzenie na zjeździe w koszycach zobowiązali się uznać prawa córki Ludwika do polskiej korony. Ludwik z kolei złożył w imieniu swoim i swoich następców przyrzeczenia, że szlachta będzie odtąd płacić jako jedyny podatek2 grosze od posiadanego i uprawianego łanu. Za panowania Kazimierza podatek ten wynosił 12 groszy. Jednocześnie król zobowiązał się do pytania szlachty o zgodę o ile chciałby podatek podnieść. Ludwik przyrzekł też wynagradzać straty poniesione przez rycerstwo podczas wojen poza granicami kraju. Były to olbrzymieustępstwa ze strony króla i ogromne uprzywilejowanie stanu rycerskiego.

Za panowania Ludwika rycerstwo uzyskało wpływ na rządzenie krajem. Okres osobistych rządów królewskich zakończył się, a inicjatywa przeszła w ręce stanuszlacheckiego. Stan ten uzyskał podstway do wspólnego decydowania o istotnych sprawach państwa. Uprawnienia te uzyskali też bojarzy litewscy w unii horodelskiej.

Następcy Ludwika również nadawali szczególnie przywileje stanowi szlacheckiemu. Władysław Jagiełło zabiegał o uznanie praw swych do tronu polskiego. Zapewnił szlachcie nietykalność osobistą i majątkową oraz oprzywilejowanie w stosunku do samorządu wiejskiego. Przywileje te umocniły społeczne znaczenie stanu szlacheckiego i potwierdziły zasadę, że tron nie jest dziedziczny, lecz elekcyjny.

Przymuszony przez szlachtę podaczas wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyzackim, król Kazimierz Jagiellończyk wydał w 1454 r. statuty nieszawskie. Król zobowiązał się nie zwoływać pospolitego ruszenia i nie nakładać podatków bez zgody sejmików szlacheckich. Przywileje te, zmniejszające rolę rady królewskiej, pozwoliły królowi ograniczyć wpływ możnowładcówna rząd, a jednocześnie dały początek polskiemu parlamentowi. Król zwoływał delegatów sejmików i z nich ytworzyła się izba poselska. Rada królewska stała się senatem. Pierwszym taki sejm obradował w 1493 r.

Za panowania synów Kazimierza Jagiellończyka powstały akty umacniające naczelną rolę szlachty i sejmu, jako organu stanowiącego prawo. W 1496 r. sejm uchwalił statuty piotrkowskie. Dawały one sądowe, majątkowe i społeczne przywileje szlachcie: zwolnienie z ceł od towarów sprowadzanych na własny użytek, zakaz nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan, zastrzeżenie wyższych godności kościelnych wyłącznie dla szlachetnie urodzonych, zakaz opuszczaniu gruntu przez chłopów bez zgody pana, zakaz dla chłopów stawania przed sądem bez obecności pana.

W 1505 r. ogłoszona została konstytucja Nihil novi (Nic nowego). Konstytucja ta potwierdziła rolę sejmu, bez którego król nie mógł już stanowić prawa.