PRL.
Ustalenie granic.
Zgodnie z postanowieniami konferencji w Jałcie wschodnią granicę Polski określa tzw. Linia Curzona. O rozszerzeniu za zachodzie przesądziły decyzje mocarstw podczas konferencji w Poczdamie. Przewidywano potwierdzenie ustaleń na konferencji pokojowej. Rozpad koalicji antyhitlerowskiej i powstanie dwóch państw niemieckich sprawiły, że do konferencji takiej nie doszło. Uznanie granicy na Odrze i Nysie nastąpiło w dwustronnych układach: 6 lipca 1950 r. z NRD w Zgorzelcu i 7 grudnia 1970 r. z RFN w Warszawie. Trwałość zachodniej granicy została potwierdzona po przemianach w Polsce i zjednoczeniu Niemiec w 1990 r.
Po ustaleniu granic, przesunietych o ponad 200 km na zachód, obszar Polski wyniósł 312,7 tys. powierzchni, z ponad 500 km wybrzeża morskiego.
Na wschodzie Polska zmuszona była oddać ZSRR 180 tys. ziem, które blisko 500 lat stanowiły część państwa polskiego. Za utracone ziemie wschodnie oraz tytułem rekompensaty strat ludnościowych i materialnych w czasie wojny Polska otrzymała: Śląsk Opolski i Dolny, Pomorze, Mazury, Warmię, Ziemię Lubuską. Z wyjątkiem Pomorza Gdańskiego i warmii obszary te od wieków nie były związane z państwem polskim i w części tylko zamieszkane przez ludność polską. Na POmorzu Zachodnim i Dolnym Śląsku Polaków prawie nie było. Wśród większości Polaków panowało przekonanie, że przyłączenie tych ziem jest aktem sprawiedliwości dziejowej. W propagandzie państwowej i potocznie długo używano określenia "Ziemia Odzyskane".
Straty wojenne.
Wśród państw uczestniczących w II wojnie straty Polski należały do najwyższych. W wyniku bezpośrednich działań wojennych i eksterminacji pod okupacjami niemiecką i radziecką straciło życie ponad 6 mln obywateli polskich. Dotkiliwe straty poniosła inteligencja polska, szczególnie prześladowana przez okupantów.
Szacuje się, że w wyniku II wojny światowej Polska straciła ponad 38% majątku narodowego. Dla porównania straty Francji to 1,5% majątku narodowego, Wielkiej Brytanii 0,8%.
Polska w latach 1945-1956.
Stalin konsekwentnie realizował plan podporządkowania sobie Polski. Na zajmowanych obszarach, z pomocą doradców radzieckich umacniano włądzę PKWN, zwalczając Armię Krajową i struktury państwa podziemnego.
W styczniu 1945 r. Komendant Główny, gen Leopold Okulicki, rozwiązał Armię Krajową. W przewidywaniu "drugiej okupacji", jesienią 1944 r. powstała ściśle zakonspirowana organizacjia "NIE" (Niepodległość). Po aresztowaniach kierownictwa NIE (luty 1945 r.) podobną rolę pełniło Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość" (WiN), utworzone we wrześniu 1945 r. Do walki z podziemiem komuniści utworzyli z części wojka Korpus Bezpieczeństwa Wewnętzrnego, rozbudowywano również milicję i Urząd Bezpieczeństwa. W rejonach działań partyzanckich przeprowadzone były akcji pacyfikacyjne. Represje dotykały ludzi, którzy w czasie wojny walczyli w szeregach AK.
Przejęcie władzy przez stalińczyków.
Poczynając od września 1948 polska partia komunistyczna oczyściła się z wielu tysięcy tak zwanych narodowych komunistów którzy zostali oskarżeni o aprobowanie jugosławiańskiego buntu przeciwko przyłączeniu Jugosławii do Związku Radzieckiego. Jednym z więzionych podczas czystki był Władysław Gomułka, pierwszy sekretarz partii i pierwszy wicepremier. W grudniu socjaliści i komuniści połączyli się w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą w której dominowali komuniści prostalinowscy. Radziecki marszałek Konstanty Rokossowski został wprowadzony na stanowisko polskich sił zbrojnych w 1949. Od tego czasu Polska stała się jednym z najwierniejszych państw satelickich Związku Radzieckiego. Natomiast proradzieccy komunistyczni przywódcy, poszukiwali celu włączenia przemysłowego i ekonomicznego Polski do Związku Radzieckiego. Głównym problemem była próba kolektywizacji rolnictwa, która się nie powiodła i była później porzucona.
Powrót Gomułki.
Podczas okresu powojennego, Polska stała się aktywnym członkiem Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Układu Warszawskiego, obu zdominowanych przez komunistów. W 1952 Polska uchwaliła konstytucję wzorowaną na Radzieckiej, ale wyraźnie rozpoznającej pewne prawa własności. W czasie liberalizacji która nastąpiła po śmierci przywódcy komunistycznego Józefa Stalina w 1953, polscy artyści, intelektualiści, studenci i robotnicy wysunęli żądania co do zreformowania rządu i większej wolności, wyswobodzenia spod jarzma Związku Radzieckiego. W czerwcu 1956 robotnicy zorganizowali demonstracje w Poznaniu; podczas tłumienia buntu zmarły 53 osoby, a kilkaset zostało ranionych. Przywódcy demonstracji otrzymali stosunkowo lekkie wyroki. W październiku Gomułka, który został ponownie przyjęty do partii, został pierwszym sekretarzem; cieszył się sympatią społeczeństwa. Rokossowski i inni stalinowscy urzędnicy na wysokich stanowiskach zostali zdymisjonowani, a kardynał Wyszyński - zwolniony z aresztu. Gomułka stał się dominującą figurą w Polsce idąc łagodnym kursem pomiędzy proradzieckimi i nacjonalistycznymi sentymentami a wdrażaniem ostrożnych reform politycznych. Wybory w 1957 przeszły od normalności, włączając kilku niekomunistycznych i niezależnych kandydatów; ponadto było prawie dwa razy więcej kandydatów niż miejsc do zajęcia. Jednakże we wczesnych latach sześćdziesiątych Gomułka zacieśnił stosunki w partii i zahamował większość z reform. Powszechne niezadowolenie wzrosło znowu gdy wiosną 1968 roku studenci i artyści zażądali wolności słowa; bunt został ostro stłumiony przez rząd. Demonstracje studenckie rozpoczęły się w marcu w Warszawie na uniwersytecie i w politechnice; wkrótce rozszerzyły się na inne miasta: Poznań, Lublin i Kraków. Studenci żądali liberalnych reform, podobnych do tych jakie miały miejsce w tym samym czasie w Czechosłowacji. Szukając sposobu na stłumienie buntu, rząd uruchomił kampanię antyżydowską. Tysiące Żydów i reformatorów zostało zwolnionych z rządu, partii, odsuniętych z uniwersytetów i ze stanowisk w gazetach. Wielu z nich opuściło Polskę wyjeżdżając na Zachód lub do Izraela. W czasie narady w Warszawie w czerwcu i w Bratysławie w Czechosłowacji w sierpniu 1968, Układ Warszawski potępił polityczne i kulturalne reformy, jakie miały miejsce w Czechosłowacji. 20 sierpnia Polska uczestniczyła w inwazji sił Układu Warszawskiego na Czechosłowację, wysyłając reprezentację wojsk składającą się z 45 000 żołnierzy.
Reżim Gierka.
Kryzys ekonomiczny przybrał na wadze w późnych latach siedemdziesiątych. Polski przemysł, poprzez irracjonalne plany upadał. Zła pogoda ponownie przyczyniła się do mizernych zbiorów czego skutkiem był kosztowny import zbóż. Na dodatek ceny węgla, żywno?ci i ubrań drastycznie wzrastały. Niepokoje wśród społeczeństwa narastały, polscy robotnicy głównie z wybrzeża (Gdańska, Gdyni i Szczecina) organizowali demonstracje które doprowadziły do rozruchów, podpaleń i grabieży. Został oznajmiony tygodniowy stan nadzwyczajny, a protesty - siłowo tłumione ze znaczącymi stratami w ludziach. W następstwach rozruchów, sekretarz Gomułka i inni liderzy partii zostali usunięci z biura politycznego partii. Edward Gierek, wiodący członek biura politycznego partii na śląsku został wybrany pierwszym sekretarzem partii. Ceny zostały utrzymane na swoich poprzednich poziomach i we wczesnych latach siedemdziesiątych Polska cieszyła się okresem politycznej liberalizacji i ekonomicznym powodzeniem opierającym się na zagranicznych pożyczkach. Poprawa stosunków z zachodem była symbolizowana poprzez wizyty amerykańskich przezydentów: Richarda M. Nixona w 1972, Geralda R. Forda w 1975 i Jimmy Cartera w 1977 w Polsce. Ponadto w latach siedemdziesiątych Polska zaczęła repatriować 125 000 mniejszości niemieckiej do Wschodnich Niemiec. Proponowane podwyżki cen były wycofywane przez strajki i demonstracje w 1976, polityczne życie trwało w zastoju, a robotnicza opozycja kwitła. Kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem Janem Pawłem II w 1978. Standardy życia pogarszały się i setki tysięcy robotników zareagowały na wielką podwyżkę cen strajkiem w 1980. W sierpniu kraj został sparaliżowany kiedy robotnicy Gdańska i innych bałtyckich portów przeprowadzili trzytygodniowe strajki okupacyjne w stoczniach i zaczęli wysuwać polityczne żądania. W końcu miesiąca komunistyczne władze zostały zmuszone do niespotykanych ustępstw na rzecz robotników. W tych ustępstwach zawarto prawa do strajku, wzrost zarobków, nakazano uwolnienia wszystkich więźniów politycznych i likwidacji cenzury. Uznano prawo do organizacji niezależnych związków zawodowych, uznano utworzoną w połowie sierpnia Solidarność. Chory i zdyskredytowany pierwszy sekretarz partii Gierek ustąpił na korzyść Stanisława Kani.
Zwycięstwo Solidarności.
Przepaść pomiędzy Solidarnością i partią pogłębiała się w okresie wzmagania się osłabienia gospodarczego i społecznego niezadowolenia, co doprowadziło do licznych konfrontacji. Częściowo pod naciskiem Związku Radzieckiego, polski rząd nie był w stanie lub nie chciał przeprowadzać potrzebnych reform. W lutym 1981 generał Wojciech Jaruzelski został premierem a w październiku przywódcą komunistycznej partii w Polsce. Aby sterować sytuacją w kraju Jaruzelski użył żądań Solidarności dotyczących poprawy stanu gospodarki i większej swobody politycznej jako pretekstu do wprowadzenia stanu wojennego. W połowie grudnia działalność Solidarności została zawieszona, a jej przywódca Lech Wałęsa, internowany. Tysiące innych działaczy Solidarności zostało albo internowanych, albo aresztowanych, a w przybliżeniu 90 - zabitych. Cała przemysłowa i polityczna opozycja została zakazana i tłumiona. Reformatorzy komunistycznej partii zostali także ukarani. Polska władza zachowała restrykcje stanu wojennego nawet po jego zniesieniu w 1983. Solidarność straciła większość ze swoich działaczy ale przetrwała jako podziemna siła opozycyjna z wystarczającym wsparciem do walki o stopniowe ustępstwa rządu od reżimu. Solidarność była wspierana przez coraz to mocniejszy Kościół, który umacniał się przez wizyty papieża w 1983 i 1987. Rząd Jaruzelskiego stopniowo tracił kontrolę i nie zdołał wprowadzić ekonomicznych reform. Polityczna i ekonomiczna sytuacja patowa w latach osiemdziesiątych została rozbita przez mianowanie na pierwszego sekretarza KPZR (komunistycznej partii związku radzieckiego) Michaiła Gorbaczowa w 1985 i stała się rezultatem liberalizacji radzieckiej polityki. Reformy dla Polski stawały się możliwe. Zachętą do tego był przemysłowy niepokój w 1988 i reforma partii prowadzona przez Jaruzelskiego oraz Komitet Obywatelski Wałęsy. Na początku 1989 wynegocjowali oni porozumienie. Została przyznana polityczna i obywatelska wolność, Solidarność została relegalizowana i przyjęty wolnie wybrany Senat. Jaruzelski przy aprobacie Solidarności został wybrany na prezydenta. W wyborach w 1989 Solidarność zdobyła 99 ze 100 miejsc w Senacie. Również 35 procent miejsc w Sejmie o które się ubiegała. Chociaż polityczna równowaga w Sejmie nie została utrzymana przez postkomunistyczne sojusznicze mniejszości (stronnictwa chłopskie i demokratyczne), odmówiły one poparcia na stanowisko premiera przywódcy komunistów generała Czesława Kiszczaka. W sierpniu Tadeusz Mazowiecki, bliski doradca Wałęsy, utworzył rządową koalicję w której komuniści kontrolowali Ministerstwo Obrony Narodowej i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Mazowiecki, pierwszy niekomunistyczny premier od 40 lat zdemontował system komunistyczny i skonsolidował przejście do państwa demokratycznego. Jego wpływowy minister finansów, Leszek Balcerowicz, ograniczył wzrastającą hiperinflację i zapoczątkował gwałtowny proces przejścia do gospodarki wolnorynkowej.
